กำเนิดมหายาน
ดูบทความหลักที่ มหายาน
พระพุทธศาสนามหายานเริ่มก่อตัวขึ้นเมื่อราวพุทธศตวรรษที่
6-7 โดยเป็นคณะสงฆ์ที่มีความเห็นต่างจากนิกายเดิมที่มีอยู่ 18 - 20 นิกายในขณะนั้น
แนวคิดของมหายานพัฒนามาจากแนวคิดของนิกายมหาสังฆิกะและนิกายที่แยกไปจากนิกายนี้ จุดต่างจากนิกายดั้งเดิมคือคณะสงฆ์กลุ่มนี้ให้ความสำคัญกับการเป็นพระโพธิสัตว์และเน้นบทบาทของคฤหัสถ์มากกว่าเดิม[11] จึงแยกออกมาตั้งนิกายใหม่
เหตุที่มีการพัฒนาลัทธิมหายานขึ้นนั้นเนื่องจาก
- แรงผลักดันจากการปรับปรุงศาสนาพราหมณ์ มีการแต่งมหากาพย์รามายณะและมหาภารตะเพื่อดึงดูดใจผู้อ่านให้ภักดีต่อพระผู้เป็นเจ้า
กำหนดให้มีพระเจ้าสูงสุด 3 องค์ คือพระพรหม พระนารายณ์ พระอิศวร
ประกอบกับได้รับการสนับสนุนจากกษัตริย์ ศาสนาพราหมณ์จึงฟื้นตัวอย่างรวดเร็ว
ฝ่ายพุทธศาสนาจึงจำเป็นต้องปรับตัว
- แรงบันดาลใจจากบุคลิกภาพของพระพุทธองค์
ฝ่ายมหายานเห็นว่าพระพุทธองค์เป็นบุคคลที่ยิ่งใหญ่
ไม่ควรสิ้นสุดหลังจากปรินิพพาน ทำให้เหมือนกับว่าชาวพุทธขาดที่พึ่ง
จึงเน้นคุณความดีของพระองค์ ในฐานะที่เป็นพระโพธิสัตว์ เน้นให้ชาวพุทธปรารถนาพุทธภูมิ
บำเพ็ญตนเป็นพระโพธิสัตว์ช่วยเหลือผู้อื่น
ภายหลังจึงเกิดแนวคิดตรีกายของพระพุทธเจ้า
- เกิดจากบทบาทของพุทธบริษัทที่เป็นคฤหัสถ์
เพราะลัทธิมหายานเน้นที่การบำเพ็ญบารมีของพระโพธิสัตว์
ซึ่งพระโพธิสัตว์เป็นคฤหัสถ์ได้
จึงเป็นการเปิดโอกาสให้คฤหัสถ์เข้ามามีบทบาทมากขึ้น
คณาจารย์ที่สำคัญของนิกายมหายานคือ
พระอัศวโฆษ
พระนาคารชุน พระอสังคะ พระวสุพันธุ
เป็นต้น หลังจากการก่อตัว
พุทธศาสนามหายานซึ่งมีจุดเด่นคือสามารถปรับตัวให้เข้ากับความเชื่อดั้งเดิมที่แตกต่างไปในแต่ละท้องถิ่นได้ง่ายกว่าพุทธศาสนาเถรวาทซึ่งเป็นแบบดั้งเดิมได้แพร่กระจายออกจากอินเดียไปในทวีปเอเชียหลายประเทศ[12]